BARCHA UCHUN XAVFSIZ SUV ZAXIRALARI VA SANITARIYA VOSITALARIDAN FOYDALANISH IMKONIYATINI TA’MINLASH
Barqaror rivojlanish 6-maqsadi Barcha uchun xavfsiz suv zaxiralari va sanitariya vositalaridan foydalanish imkoniyatini ta’minlash (keying o‘rinlarda SDG 6 deb yuritiladi) deyiladi. SDG 6ni amalga oshirish uchun 8 maqsad va taraqqiyot yo‘lini belgilash uchun 11 ko’rsatkich mavjud. Birinchi 6 ta maqsad “natijaga yo‘naltirilgan maqsad” deyiladi va unga quyidagilar kiradi:
- xavfsiz va arzon ichimlik suvi bilan ta’minlash;
- defekatsiyani tugatish, sanitariya, gigiena vositalaridan foydalanishni ta’minlash;
- suv sifatini yaxshilash, oqava suvlarni tozalash va ulardan xavfsiz qayta foydalanishni ta’minlash;
- suvdan foydalanish samaradorligini oshirish va chuchuk suv ta’minotini ta’minlash;
- IWRMni amalga oshirish;
- suv bilan bog’liq ekotizimlarni himoya qilish va tiklash.
Maqsadlarga erishishning keyingi 2 ta vositasi rivojlanayotgan mamlakatlarga suv ta’minoti va sanitariya yordamini kengaytirish, suv hamda kanalizatsiya boshqaruvida mahalliy ishtirokni qo’llab-quvvatlashdan iborat.
Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, 2017-yilda 2,2 milliard kishi toza ichimlik suvidan va 4,2 milliard odam sanitariya-gigiena vositalaridan foydalana olmagan. Dunyo bo‘ylab har beshta tibbiy muassasada sovun, suv yoki spirtli qo‘l yuvish vositalari mavjud emas. COVID-19 pandemiyasi bu maqsadni amalga oshirishni yanada muhimroq qildi. Biroq, bu pandemiya suv ta’minoti korxonalarining ushbu maqsadga erishish qobiliyatiga salbiy ta’sir qilishi mumkin, bu esa investitsiyalarni amalga oshirish uchun ishlatilishi mumkin bo‘lgan daromad yo‘qotishini kelsin oshishiga olib keladi. SDG 6 boshqa Barqaror rivojlanish maqsadlari (SDG) bilan chambarchas bog’liq. Misol uchun, SDG 6 yo’nalishidagi taraqqiyot sog’liqni saqlashni, SDG 3 va maktabga borishni yaxshilaydi, bu esa qashshoqlikni kamaytirishga yordam beradi. 2020-yil aprel oyida Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh kotibi Antoniu Guterrish shunday dedi: “Bugungi kunda Barqaror rivojlanish 6-maqsadi yoʻldan adashgan” va bu “2030-yilgi kun tartibidagi taraqqiyotga, inson huquqlarini roʻyobga chiqarishga va butun dunyoda tinchlik va xavfsizlikka erishishga toʻsqinlik qilmoqda”. Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT) toza suv va kanalizatsiyadan foydalanishni insonning asosiy huquqi sifatida belgilagan. Biroq, faqat bir nechta davlatlar insonning suvga bo‘lgan huquqini amaldagi qonunchilikka kiritgan. Dunyoda 2 milliarddan ortiq odam sog‘liq uchun xavf tug’dirmaydigan suvdan foydalanish imkoniyatiga ega emas. Ma’lumotlarga qaraganda, 2017-yilga kelib 80 ta mamlakat aholisining 99% dan ortig‘ini toza suv bilan ta’minladi. 2000-yildan 2017-yilgacha toza suvdan mahrum bo‘lgan dunyo aholisi deyarli 20% dan taxminan 10% toza suv bilan ta’minlandi.
Ochiq defekatsiyani tugatish 2,6 milliard odamni hojatxona va sanitariya bilan ta’minlashni, shuningdek, aholining xatti-harakatlarini o‘zgartirishni talab qiladi. 2030-yilga qadar SDG sanitariya maqsadlariga erishish uchun mamlakatlarning deyarli uchdan bir qismi ochiq defekatsiyani tugatish bo‘yicha strategik ishlarini tezlashtirishi kerak. Bularga Braziliya, Xitoy, Efiopiya, Hindiston, Indoneziya, Nigeriya va Pokiston kabi mamlakatlar misol bo‘la oladi. Buning uchun hukumatlar, fuqarolik jamiyati va xususiy sektor o‘rtasida hamkorlik o‘rnatilishi talab talab etiladi.
Xavfsiz ichimlik suvi va gigiyenik hojatxonalar odamlarni kasalliklardan himoya qiladi va jamiyatlarning iqtisodiy jihatdan samaraliroq bo‘lishiga yordam beradi. O‘qish va ishda uzilishlarsiz qatnashish ta’lim va bandlik bilan ta’minlanadi. Shu sababli, maktabdagi va ish joyidagi hojatxonalar SDG ga kiritilgan. Sanitariya va gigiyena yechimlari ayollar va qizlarning hamda qariyalar yoki nogironlar kabi yomon vaziyatlarga tushib qolganlarning ehtiyojlarini qondiradi. 2019-yil iyun oyida Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bolalar jamgʻarmasi (UNISEF) va Jahon sogʻliqni saqlash tashkiloti 2000-2017 yillarda “Maishiy ichimlik suvi, sanitariya va gigiena taraqqiyoti: Tengsizlikka eʼtibor qaratish” nomli 138 sahifalik hisobotini eʼlon qildi. Hisobotda aytilishicha, 2017-yilda dunyo aholisining 71 foizini tashkil etuvchi 5,3 milliard odam “binoda joylashgan, kerak bo‘lganda foydalanish mumkin bo‘lgan va ifloslanmagan” xavfsiz boshqariladigan ichimlik suvi xizmatidan foydalangan.
2020-yilda BMT tomonidan SDG taraqqiyotini ko‘rib chiqish “6-maqsadga erishish uchun suv sektoriga donorlarning majburiyatlarini oshirish hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘lib qolishi” aniqlandi. Shu sababli BMT SDG 6 Global tezlashtirish doirasi deb nomlanuvchi mamlakatlarni qo‘llab-quvvatlashni yaxshilaydigan birlashtiruvchi tashabbusni ilgari surdi.