SOG‘LOM TURMUSH TARZINI TA’MINLASH VA BARCHA YOSHDAGI KISHILARNING FAROVONLIGIGA KO‘MAKLASHISH
Barqaror rivojlanishning 3-maqsadi Sog‘lom turmush tarzini ta’minlash va barcha yoshdagi kishilarning farovonligiga ko‘maklashish (keying o‘rinlarda SDG 3 deb yuritiladi) deyiladi. SDG 3 sog’lom turmush tarzining turli jihatlarini qamrab oladi va ularga e’tibor beradi.
SDG 3ni amalga oshirish uchun 13 maqsad va taraqqiyot yo‘lini belgilash uchun 28 ko’rsatkich mavjud. Birinchi 9 ta maqsad «maqsadli natijalar» deyiladi. Bularga quyidagilar kiradi:
- onalar o’limini kamaytirish;
- barcha oldini olish mumkin bo’lgan o’limlarni, xususan, yosh bollarning besh yoshga to’lguncha bo‘lgan o‘limni tugatish;
- yuqumli kasalliklarga qarshi kurash;
- yuqumli bo’lmagan kasalliklardan o’limni kamaytirish va ruhiy salomatlikni yaxshilash;
- giyohvandlikning oldini olish va davolash;
- yo’l-transport hodisalarida jarohatlar va o’limlarni kamaytirish;
- jinsiy va reproduktiv salomatlik, oilani rejalashtirish va ta’lim xizmatlaridan hamma foydalanishni ta’minlash;
- umumiy sog’liqni saqlash qamroviga erishish;
- xavfli kimyoviy moddalardan kasallanish va o’limni kamaytirish.
SDG 3 maqsadlarining qolgan to’rttasi “erishish vositasi” bo‘lib, ular quyidagilar:
- JSSTning Tamaki nazorati bo’yicha doiraviy konventsiyasini amalga oshirish;
- tadqiqot, ishlab chiqish, arzon vaksinalar va dori vositalaridan universal foydalanishni qo’llab-quvvatlash;
- rivojlanayotgan mamlakatlarda sog’liqni saqlashni moliyalashtirish va sog’liqni saqlashni qo’llab-quvvatlashni oshirish;
- global sog’liq uchun xavflarni erta ogohlantirish tizimlarini takomillashtirish.
SDG 3 asosiy maqsadi barcha erkaklar va ayollar uchun tibbiy xizmatlardan teng foydalanishni ta’minlaydigan universal tibbiy qamrovga erishishga qaratilgan. U yangi tug‘ilgan chaqaloqlar, besh yoshgacha bo‘lgan bolalarning o‘limini oldini olish va epidemiyalarni tugatishni, iqtisodiy hamda ijtimoiy tengsizliklar, urbanizatsiya, iqlim inqirozi, OIV va boshqa yuqumli kasalliklarni oldini olish e’tibor qratadi.
2030-yil kun tartibidagi asosiy masala salomatlikka e’tibordir. COVID-19 pandemiyasini hisobga olgan holda, global miqyosda salomatlik va farovonlikni ta’minlashga jiddiy e’tibor qaratish lozim.
Har bir bolaning omon qolishi va rivojlanishini ta’minlash yuqori ta’sirli chora-tadbirlar ko‘rish lozim. Bundan tashqari, onalar va ularning yangi tug’ilgan chaqaloqlariga sifatli prenatal, tug’ruq va tug’ruqdan keyingi parvarishlashini o‘rgatish, OIV infektsiyasining onadan bolaga o’tishining oldini olish, bolalarni yuqumli kasalliklardan himoya qilish uchun emlash, yetarli va to’yimli oziq-ovqatdan foydalanish imkoniyati yaratishni ko‘zda tutgan.
UNDP ma’lumotlariga ko’ra, har 2 soniyada 30 yoshdan 70 yoshgacha bo’lgan bir kishi yurak-qon tomir kasalliklari, surunkali nafas yo’llari kasalliklari, diabet yoki saraton kabi yuqumli bo’lmagan kasalliklardan bevaqt vafot etadi.
Dunyo bo‘ylab 2019-yilda 2,4 million chaqaloq bevaqt vafot etdi. Kuniga taxminan 6,700 ming neonatal o’limga to‘g‘ri keladi. Sifatli tibbiy xizmatdan foydalana olmaslik, neonatal o‘lim darajasi Sahroi Kabirdan janubiy Afrika va Janubiy Osiyoda eng yuqori ekanligini aniqlangan.
O‘rtacha umr ko‘rish davomiyligini oshirish, bolalar va onalar o‘limining ayrim umumiy sabablarini kamaytirish bo‘yicha muhim qadamlar qo‘yildi. 2000-yildan 2016-yilgacha dunyo bo‘ylab besh yoshgacha bo‘lgan bolalar o‘limi darajasi 47 foizga kamaydi. SDG 3ning maqsadi besh yoshgacha bo’lgan bolalar o’limini har 1000 tirik tug’ilgan chaqaloqning o‘limini 25 tagacha kamaytirishdir. Ammo hozirgi tendentsiyalar davom etsa, 60 dan ortiq davlat 2030-yilga borib neonatal o’lim bo’yicha SDG maqsadiga erisha olmaydi. Bu mamlakatlarning qariyb yarmi hatto 2050-yilga borib ham maqsadga erisha olmasligini anglatadi.
Avval aytib o’tganimizdek, besh yoshga to’lmasdan vafot etgan bolalar soni juda ko’p: birgina 2016-yilda 5,6 million chaqaloq olamdan o‘tgan.UNICEF, JSST, Jahon banki va UNDESA hisobotlari shuni ko’rsatadiki, 2016-yilda vafot etgan bolalar soni 2000-yilga nisbatan kam (5,6 million) bo’lishiga qaramay, 2017-yildan 2030-yilgacha besh yoshgacha bo’lgan 60 million bola nobud bo‘lishi taxmin qilinmoqda. SDG 3 shuningdek, onalar o’limiga ham e’tibor qaratadi. 2000-yildan 2015-yilgacha onalar o’limi darajasi 37 foizga kamaygan bo’lsa-da, 2015-yilda dunyo bo’ylab 303 000 ga yaqin onalar o’limi qayd etilgan bo’lib, ularning aksariyati oldini olish mumkin bo’lgan sabablardir. Xuddi shunday, toza suv va sanitariya vositalaridan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish, shuningdek, bezgak, sil, poliomielit va OIV/OITS tarqalishini kamaytirishda muvaffaqiyatga erishildi. Internet kabi texnologiyalarning rivojlanishi tibbiy yozuvlarni raqamlashtirish va shifokorlar va tibbiyot xodimlari uchun onlayn tibbiy resurslardan foydalanishni osonlashtirdi, bu esa bemorlarni parvarish qilish va natijalarni yaxshilashga olib keldi.